Seyirci kalma etkisi; etrafta ne kadar çok insan varsa, ortamda sıkıntı yaşayan kişiye müdahale ya da yardım etme olasılığının o kadar düştüğünü öne sürer. Bu durumda Kitty Genovese’yi öldüren bir katil mi yoksa seyirci kalma etkisi mi?
1964 yılının Mart ayında, New York’ta Kitty Genovese bıçaklanarak öldürüldü. Kendisini daha önce de rahatsız eden katil Winston Moseley, o gece iş çıkışı onu takip etmiş ve tecavüz etmeye kalkışmıştı. Karşı koymaya çalışan Genovese, çığlıklar atarak çevresinden yardım istedi. Katil, Genovese’i bıçaklayarak kaçtı. Kanlar içinde evine gitmeye çalışan Genovese’in yardım çığlıklarına kimse karşılık vermeyince katil tekrar gelerek birkaç kere daha bıçakladı. Buna şahit olan 38 görgü tanığından biri hariç hiç kimse polisi aramadı. Bundan cesaret alan saldırgan ise Kitty’e son bıçak darbelerini indirdi ve Kitty Genovese oracıkta öldü. Tanıklar sorguya çekildiklerinde ise, “Herkes camdaydı, elbet birisi arar diye düşündüm.” tarzı cevaplar alındı.
John Darley ve Bibb Latane’e göre bu duruma iki sebep neden olmaktadır. Birincisi, böyle olumsuz olaylarla karşılaşan insanlar, başkalarının da bu olaya şahit olduğunu gördüğünde sorumluluğu diğer insanlarla paylaştığını düşünürler (polisi başkaları arar vs gibi). İkinci sebep ise, olayın ciddi olup olmadığına karar verememeleridir. Örneğin, komşudan gelen kavga sesleri basit bir karı koca kavgası mıdır yoksa cinayete varabilecek bir olay mıdır?
Seyirci kalma etkisi üzerine yapılan birçok deney vardır. Bu deneylerden biri plajda yapılmıştır. Plaja gelen bir kişi, yani deneyden haberi olan insan, plajda serdiği havlunun üzerinde radyosunu bırakmış ve bir şeyler almak için ortamdan uzaklaşmıştır. Daha sonra deney gereği hırsız olarak rol yapan biri gelip radyoyu çalmaya kalkışmıştır. Duruma müdahale eden ve hırsızı yakalamaya çalışanların oranı sadece %20’dir. Buna karşılık radyo sahibi, çevresindekilere bir şeyler almak için markete gitmesi gerektiğini ve radyosuna göz kulak olmalarını söylediğinde, yani çevresindekilere sorumluluk yüklediğinde, hırsıza müdahale edenlerin oranı %90 olmuştur.
Başka bir deneyde, yolda düşüp bayılmış rolü yapan oyuncuya çevresinde tek kişi varken yardım edenlerin oranı %85 iken, çevrelerinde 5 kişi olduğunda bu oran %30 olmuştur.
Başka insanların varlığında, onların yaptığı şeyi yapar ve duruma ona göre müdahale ederiz. Kendimizi sorumlu hissetmediğimiz olaylara dahil olmayız. Başkaları olayı umursamayıp sorumluluk almadığında durumun ciddi olmadığını düşünürken; tek başımıza olduğumuzda suçluluk mekanizması devreye girer ve sorumluluk üstlenip yardım ederiz. Bunlara ek olarak, yardım etme davranışı; cinsiyete, yardıma ihtiyacı olan kişinin cinsiyetine ve kıyafetine, gece veya gündüz olmasına, bulunulan ortama ve daha birçok etkene göre değişmektedir.
Hazırlayan: Furkan Yılmaz
