Avrupa’nın Öklid teleskobu, Evrendeki en büyük gizemleri anlama arayışına başlamaya hazır. Uzay gözlemevinden alınan enfes görüntüler, gözlemevinin olağanüstü yeteneklerini gösteriyor. Önümüzdeki altı yıl boyunca Öklid, karanlık madde ve karanlık enerjinin doğası hakkında bazı ipuçları elde etmek için göklerin üçte birini araştıracak.
Bu bilinmeyen “etkileyiciler”, orada olan her şeyin şeklini ve genişlemesini kontrol ediyor gibi görünüyor. Ancak araştırmacılar, kozmosun içeriğinin muhtemelen %95’ini oluşturmalarına rağmen onlar hakkında neredeyse hiçbir şey bilmediklerini kabul ediyorlar. Ne karanlık madde ne de karanlık enerji doğrudan tespit edilebilir. Biraz anlayış kazanmak için tek umudumuz, görebildiğimiz şeylerdeki ince sinyallerin izini sürmektir. Öklid’in görevi bu olacak: Milyarlarca galaksinin hatlarını, mesafelerini ve hareketlerini gözlemlemek; bunların bir kısmının ışığının bize ulaşması neredeyse Evren’in tüm yaşını alır. Bilim insanları, şimdiye kadar yapılmış en büyük 3 boyutlu kozmik haritanın istatistiklerinde bir yerde yanıt bulmayı bekliyor.
Atbaşı Bulutsusu
Avrupa Uzay Ajansı (Esa) bilim direktörü Profesör Carole Mundell, Euclid’in araştırmasının araştırmaların en temeli olacağını savundu. “Biz insanız, çevremizdeki her şeyi anlamak isteriz; bu ister gece gökyüzüne bakıp mağaralarımıza takımyıldızlar çizen eski insanlar gibi olsun, isterse Güneş’in kıştan sonra geri gelip gelmeyeceğini anlamaya çalışmak olsun – bu bilgiyi ve iç görüyü ararız” dedi. “Şu anda 13,8 milyar yıllık bir evren olan Evren’in %95’ini anlamıyoruz. Bizler bu sürenin çok küçük bir bölümünde yaşayan duyarlı varlıklarız ama biz her şeyi çözebilecek tür olabiliriz.”
Karanlık madde ve karanlık enerji, modern astrofiziğin en büyük bilmeceleri arasında yer alıyor. İlki henüz tespit edilmemiş bir parçacık olabilir. Gökbilimciler onun varlığını, görebildiğimiz maddeye uyguladığı çekim kuvvetinden çıkarıyorlar. O orada olmasaydı galaksiler uçup giderdi. İkincisi çok farklı bir sorunu temsil ediyor. Uzay boşluğundaki bir çeşit enerji olabilir. Her ne ise, galaksileri gittikçe artan bir hızla birbirinden uzaklaştırmak için yerçekimine karşı çalışıyor gibi görünüyor.
Kahraman Kümesi
1,4 milyar Euro değerindeki Öklid teleskopu Temmuz ayında uzaya gitti. O zamandan beri mühendisler üzerinde ince ayarlar yapıyor. Başlangıçta bazı endişeler vardı. Başlangıçta Öklid’in optikleri sabit bir görüntü elde etmek için yıldızlara kilitlenemedi. Bu, teleskobun hassas yönlendirme sensörü için yeni bir yazılım gerektiriyordu. Mühendisler ayrıca gözlemevi belirli bir yöne doğrultulduğunda bazı başıboş ışıkların resimleri kirlettiğini de gördüler. Ancak tüm bu sorunlar artık çözüldüğünde, Salı günü yayınlanan beş örnek görüntünün de gösterdiği gibi, Öklid yola çıkmaya hazırdı. 1990’larda Evrenin giderek daha hızlı genişlediğini keşfeden ekiplerden birinde çalışan Profesör Isobel Hook, “Bunlar muhteşem” dedi. Lancaster Üniversitesi gökbilimcisi “Sonunda görüntüleri tam çözünürlükte Pazartesi günü gördüm ve beni gerçekten şaşırttılar. Öklid’in çok iyi performans göstermesini bekliyorduk ve gerçekten tüm beklentilerimizi karşıladı. Bunu görmek büyük bir rahatlamaydı ve gerçekten harikaydı.” dedi.
NGC 6397
Daha önceki hiçbir uzay teleskopu Öklid’in sağlayabileceği genişlik, derinlik ve görüş keskinliğini birleştirememişti. Örneğin şaşırtıcı James Webb teleskobu çok daha yüksek çözünürlüğe sahiptir, ancak Öklid’in tek çekimde kapladığı gökyüzü miktarını kapsayamaz. Profesör Mark McCaughrean, “Yüz milyonlarca piksele sahip bu dev kamera, artık uzaktaki Evreni ve gökyüzünün çok geniş bir alanı üzerindeki nesneleri (uzayda ve zamanda çok geniş bir gökyüzü hacmi) incelemeye hazır” dedi. Esa’nın kıdemli bilimsel danışmanı ise “Yalnızca çok sayıda galaksiye bakarak karanlık enerji ve karanlık maddeye ilişkin ince sinyalleri ortaya çıkarabileceğiz, ki Öklid de tamamen bununla ilgilidir.” dedi.
NGC 6822
Karşılaşılan bazı mühendislik sorunları:
Hayır, bu Öklid tarafından keşfedilen tuhaf bir galaksi değil. Teleskopun ilk testler sırasında bir “kılavuz yıldıza” kilitlenme sorunu vardı. Mühendisler hassas yönlendirme sensörüne yeni yazılım yükleyene kadar gözlemevi tüm gökyüzünde dönüyordu.
Yapıt: Öklid’e gökyüzünün üçte birini kapsayan 3 boyutlu haritasını oluşturması için altı yıl süre verildi. Bu teleskop özeldir çünkü görüş genişliğini, derinliğini ve keskinliğini birleştirir. Pratik bir zaman dilimi içinde gökyüzünün geniş bir alanını araştırabilmek için bu niteliklere ihtiyacı vardı.
