Doğum öncesi dönem kadar erken başlayan, hem hayvan hem de insan çalışmaları, anne karnında fetüsün strese maruz kalmasının daha sonra strese cevap verebilirliği etkileyebileceğini ortaya koymaktadır.
Genetik değişkenlik stres tepkilerinde açıkça rol oynamasına rağmen, erken deneyimler ve çevresel etkiler de önemli bir etkiye sahip olabilmektedir. Doğum öncesi dönem kadar erken başlayan, hem hayvan hem de insan çalışmaları, anne karnında fetusun strese maruz kalmasının daha sonra strese cevap verebilirliği etkileyebileceğini ortaya koymaktadır. Hayvanlarda, bu etki yalnızca incelenen gebeliğin yavrularında değil, sonraki nesillerde de gösterilmiştir. Bu bulguları açıklayan kesin biyolojik mekanizmalar araştırılmaya devam etmektedir, ancak DNA’nın epigenetik fonksiyonlarının bir rol oynadığı düşünülmektedir.
Gelişmekte Olan Çocuk Ulusal Bilim Konseyi, küçük çocuklarda pozitif, tolere edilebilir ve toksik olmak üzere 3 farklı stres tepkisi türünü (gerçek stresörlerin aksine) içeren, kavramsal bir taksonomi önermiştir. Pozitif stres yanıtı, kısa ve hafif ile orta şiddette bir fizyolojik duruma karşılık gelir. Pozitif stres kavramının merkezinde, çocuğun stresörle başa çıkmasına yardımcı olan, bu nedenle strese cevap sistemlerinin temel durumuna geri dönmesini kolaylaştıran koruyucu bir etki sağlayan, özenli ve duyarlı bir yetişkin bulunmaktadır. Küçük çocuklarda pozitif stres tepkisine sahip örnekler arasında hayal kırıklığı ile başa çıkma, bağışıklık kazanma ve bir çocuk bakım merkezinde ilk güne bağlı anksiyete vardır. Kararlı ve destekleyici ilişkiler tarafından desteklendiğinde, olumlu stres tepkileri normal gelişim sürecinde büyümeyi teşvik eden bir öğedir. Bu nedenle, çocuklarda olumsuz deneyimlere sağlıklı, uyarlanabilir yanıtları gözlemlemek, öğrenmek ve uygulamak için önemli fırsatlar sunarlar.
Pozitif stresin aksine, tolere edilebilir stres tepkisi, daha büyük bir sıkıntı veya tehdit büyüklüğü sunan normatif olmayan deneyimlere maruz kalmakla ilişkilidir. Örnek olarak bu durumlar bir aile üyesinin ölümünü, ciddi bir hastalık veya yaralanmayı, çekişmeli boşanmayı, doğal bir felaketi veya bir terör eylemini içerebilir. Destekleyici yetişkinler tarafından sağlanan koruma kapsamında deneyimlendiğinde, bu koşulların fizyolojik zararlara ve sağlık ve öğrenme gibi durumlarda stresin aşırı etkisine neden olma riski büyük ölçüde azalır. Dolayısıyla, bu stres tepkisi formunu tolere edilebilir kılan temel özellik, koruyucu yetişkin ilişkilerinin çocuğun başa çıkmasını ve kontrol hissini ne ölçüde kolaylaştırmasıyla, böylece fizyolojik stres tepkisini azaltmasıyla ve başlangıç durumuna geri dönüşü teşvik etmesiyle ilgilidir.
Üçüncü ve en tehlikeli stres tepkisi, toksik stres, destekleyici, yetişkin bir ilişkinin korumasının yokluğunda vücudun stres tepki sistemlerinin güçlü, sık veya uzun süreli aktivasyonundan kaynaklanabilir. Toksik bir stres tepkisi oluşturabilen durumlar çocuk istismarı veya ihmali, ebeveyn madde istismarı ve anne depresyonu örneklerini içerir. Bu tepkinin temel özelliği, hassas gelişim dönemlerinde beyin devrelerinin ve diğer organ ve metabolik sistemlerin bozulmasıyla ilgilidir. Bu tür bir bozulma, kronik, strese bağlı fiziksel ve zihinsel hastalığın kökleri kadar, öğrenme ve davranışta sonraki bozulmaların öncüsü olan anatomik değişikliklere ve / veya fizyolojik bozulmalara neden olabilir.
Gözlenebilir davranıştaki kısa süreli değişikliklere ek olarak, küçük çocuklarda toksik stres, beyin yapısında ve fonksiyonunda kalıcı değişikliklere yol açabilir. Fetal, bebek ve erken çocukluk beyninin plastisitesi, onu kimyasal etkilere karşı özellikle hassas kılar. Ayrıca stres seviyelerinin yükselmesi gelişimi engelleyebileceği, hem hayvan hem de insan çalışmalarından elde edilen kanıtlarla ortay konmuş ve stresli deneyimlere maruz kalmanın, öğrenme, hafızadaki fonksiyonel farklılıklara yol açtığı gösterilmiştir.
The Lifelong Effects of Early Childhood Adversity and Toxic Stress
Hazırlayan: Semra Sinem Çalış
