Işık kirliliği, ışığın canlıları rahatsız edecek şekilde yanlış kullanılmasıdır. Yanlış yönde, yanlış miktarda, yanlış yerde, aydınlatılması gerekmeyen yerde ışık kullanımı hem ekonomik kayıp hem de rahatsız edici bir durumdur.
Işık kirliliği, ışığın canlıları rahatsız edecek şekilde yanlış kullanılmasıdır.Yanlış yönde, yanlış miktarda, yanlış yerde, aydınlatılması gerekmeyen yerde ışık kullanımı hem ekonomik kayıp hem de rahatsız edici bir durumdur.
Işık; doğal ortam ögelerinden biri olup, insanın algılar yoluyla edindiği bilginin %95’i görme duyusuyla edinildiğinden önemlidir. Işık kirliliği farklı şekillerde gerçekleşir; “ışık taşması”, “kamaştırıcı ışık”, “aşırı ölçüde ışık”, “gökyüzü aydınlatmaları”, şeklinde gruplandırılır. Güneş, aydınlatma bakımından anlamlı olan tek ışık kaynağıdır. Gündüzü geceye taşıma çabası olan aydınlatma faaliyetleri güvenlik bakımından da önemlidir
Işık kirliliği modernleşme ile gelişen kentsel menşeli bir sorundur. Işık kolay çalışmak, daha sağlıklı görmek, güvende hissetmek için kullanılan araçtır. Fakat artan hatalı aydınlatmalar ışık kirliliğine neden olmaktadır. Çevre sorunları içinde eski yıllarda önemsiz bir yere sahip iken, son zamanlarda kirlilik olarak algılanmaktadır. Pek çok ülkede bu kirliliğe karşı dernekler, birlikler ve ulusal komiteler kurulmuştur. Hedef; ışığın gerekli olduğu yerde kullanımı, iyi görme şartları ve gece güvenliğinin sağlanması, enerji tasarrufu ve gökyüzü karanlığının korunmasıdır. ABD’de ‘Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği’nin 68 ülkeden yaklaşık 3000 üyesi bulunur. Japonya’da “Yıldızlı Gökyüzünü Koruma Birliği” kurulmuştur. Türkiye’de 1998’de “Işık kirliliği Çalışma Grubu” faaliyete başlamıştır.
Nedenleri
• Hem çok renkli hem de gereğinden fazla ışık kullanılarak ışık gösterilerinin yapılması
• Güvenliği sağlama amacına yönelik olarak gereğinden fazla ışık kullanılması
• Özellikle turistik alanlarda ve çeşitli ticari yerlerde yapılan ışık oyunları
• Yaşam alanlarından dışarıya taşan ışıklar
• Sokak, bahçe ve park gibi alanlarda hatalı aydınlatma çalışmasının yapılması
Etkileri
• Böcekler: Fazla ışığı seven böcekler olduğu gibi ışığı sevmeyen, karanlıkta yaşayan böcekler de bulunur. Orman, göl ve tarla gibi alanların gereksiz aydınlatılması bazı yararlı böcekleri yok ettiği gibi, bazılarının da gereksiz çoğalmasına neden olabilir. Böceklerin göç, kışlama ve Polimorfizm fazla ışıktan etkilenmektedir.
• Sürüngen ve memeliler: Gece aktif hayvanlar, gece aydınlatmalarından etkilenirler.Yumurtadan yeni çıkan caretta caretta yavruları sahil ışıklarından etkilenmekte ve denize ulaşamamaktadır.
• Kuşlar: Göç eden kuşlar, deniz feneri ve gökdelenlerin ışıklarının etrafında dönmeye başlarlar. Bazen yorulup düşerler, bazen binaya çarpıp ölürler. Ekim 1954’te Water Robins Havaalanında (Georgia-ABD) 50.000 kuş bu şekilde ölmüştür.
• Balıklar: Fazla ışık alan balıklarda hareketlilik fazlalaşmaktadır. Alınan enerji büyüme yerine hareketlilikte kullanılır. Alabalıkların fazla ışıkta yumurta kalitesi ve yumurtlama devresi değişmektedir.
• Bitkiler: Bitkilerin çiçeklenme ve büyüme döneminde ışığın süresi, açısı ve miktarı önemlidir. Sadece fotosentezde değil, farklı gelişim düzenlerini belirler. Fazla ışık bitkilerde şekil bozulmaları (sap kalınlaşması, boğum aralarının kısalması,hücre çeperinin kalınlaşması, dallanmanın artması) ve fizyolojik (klorofilde azalma, tuz oranı artışı, solunum artışı,terleme artışı, erken çiçeklenme) bozulmalarına neden olur.
• Kümes hayvanları ve zirai ürünler: Sun’î aydınlatma ıspanak ve pirinçte fizyolojik bozulmaya neden olur. Fazla ışık kanatlılarda tüy yolma ve kanibalizme neden olur. Işık kirliliği insanlarda olduğu gibi hayvanlar için de kanser sebebidir.
• İnsanlara etkisi: Fazla gece aydınlatması evlerden içeri sızmakta, uykusuzluğa sebep olmaktadır[3]. Uyurken ışığa muhatap olunması durumunda, melatonin hormonu salgılanmaz, bu nedenler oluşmayan Östrojen hormonu kadınlarda meme kanserine neden olur. Işık yoğunluk ve şiddetindeki değişiklikler SAD rahatsızlığına neden olur. Aydınlık ortamda uyumanın miyopluğa neden olabilmektedir.
• Yayalara etkisi: Düzensiz yerleştirilen lambalar ve aşırı ışık yayaların gözlerini kamaştırır.
• Taşımacılığa etkisi: Orta refüjde ışık kesici önlemler alınmadığı durumlarda, sabah ve akşam güneşi ile gece far ışığı sürücüleri olumsuz etkilemektedir.
• Astronomik gözlemlere etkisi: Gece ışık kirliliğine uğrayan gökyüzünde oluşan bulanıklıktan dolayı sağlıklı gözlemler yapılamaz.
Çözüm İçin;
• Aydınlatma tasarımını iyileştirin. Işık kirliliğini azaltmak için doğru aydınlatma tasarımı önemlidir. Aydınlatma tasarımı, aydınlatma kaynaklarının yerleştirilmesi, aydınlatma seviyesi ve aydınlatma zamanlaması gibi faktörleri içerir.
• Daha az aydınlatma kullanın. Işık kirliliğini azaltmak için gereksiz aydınlatmayı azaltmak önemlidir. Sadece gerekli miktarda aydınlatma kullanılmalıdır.
• Doğru yönlendirilmiş aydınlatma kullanın. Aydınlatma kaynakları sadece ihtiyaç duyulan alanlara yönlendirilmelidir. Aydınlatma kaynaklarının yukarıya veya gökyüzüne yönlendirilmesi, ışık kirliliğini artırır.
• Gece aydınlatmasını azaltın. Işık kirliliği gece aydınlatmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, ışık kirliliğini azaltmanın en etkili yollarından biri gece aydınlatmasını azaltmaktır.
• Gökyüzü izlemesini destekleyin: Gökyüzü izlemek doğal dünyayı keşfetmek ve takdir etmek için eğlenceli bir aktivitedir. Gökyüzü izlemek için karanlık bir yer ve düşük ışık kirliliği gereklidir. Işık kirliliği azaldığında, daha fazla insan gökyüzü izlemeyi keşfeder ve bu da ışık kirliliği farkındalığını artırabilir.
Hazırlayan: Batuhan Sarıaslan
