Eski zamanlardan bu yana uzay, gökyüzü insanoğlu tarafından merak edilmiş ve hep araştırma konusu olmuştur. Uzayı detaylı bir şekilde araştırmak ve gözlemlemek için gözlemevleri kurulmuştur. Bu yazımızda gözlemevlerinin genel özelliklerinden ve ülkemizdeki gözlemevlerinden bahsedeceğiz.
GÖZLEMEVİ NEDİR VE GÖZLEMEVLERİNDE NE YAPILIR?
Astronomi ve uzayı araştırmak denilince genellikle akıllara ilk gözlemevleri diğer bir adıyla rasathaneler gelir. Gözlemevlerinin literatürdeki anlamı ‘’ içinde gökbilim aygıtları bulunan ve gök gözlemleri yapılan yapı, yer.’’ olarak geçer. Gözlemevlerini ilk başta ve öncelikli olarak bir araştırma laboratuvarı olarak görmemiz en doğrusu olacaktır. Bu laboratuvarların sadece gökbilime hizmet ettiğini düşünmemiz biraz kısıtlayıcı olabilir. Gökbilimciler çok farklı disiplinlerle birlikte çalışma ihtiyacı ve imkânı olabilir ve gözlemevlerini farklı farklı araştırma alanlarına açabilirler. Gözlemevlerinin bir yazılım ve veri analizi laboratuvarı olduğu da söylenebilir. Ayrıca gözlemevleri, bilimin toplumla buluşmasında önemli bir rol oynayan araştırma merkezleridir. Dünyada önemli gözlemevleri, halk günleri ve etkinliklerine ev sahipliği yaparak gökbilimine meraklı insanlarının bir araya gelmesini sağlar ve hem gözlem hem de söyleşiler gerçekleştirirler. Ülkemizde gelenekselleşmiş olan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi tarafından koordine edilen TÜBİTAK Uluslararası Gökyüzü Gözlem Şenliği ülkemizde gerçekleşen etkinliklere büyük örnektir.
İLK GÖZLEMEVİ NEREDE VE NE ZAMAN KURULMUŞTUR?
Bu sorunun cevabının biraz karışık olduğunu söyleyebiliriz. Bu sorunun cevabı kaynaktan kaynağa göre değişiklik gösterebiliyor. Tam olarak kabul görmese de günümüzden 10.000 yıl bile öncesinden daha eski bir dönemde ilk gözlemevinin Göbeklitepe ’de kurulduğunu veya ilk gözlemlerin bu alanlardan birinde yapıldığını bizlere ifade eden kaynaklar bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda ise günümüzden yaklaşık 7.000 yıl önce Almanya’da bulunan Goseck Circle olarak bilinen neolitik bir yapının güneş gözlemlerde kullanıldığı geçmektedir. MÖ 3000’li yıllara dayanan bir geçmişi olan İngiltere’de bulunan Stonehenge, Babil’de ziggurat adı verilen kuleler ve Mayalarda gözlemevlerini andıran yapılar gözlemevlerine benzerlik gösteriyor.
ÜLKEMİZDEKİ GÖZLEMEVLERİ
Ülkemizdeki Gözlemevlerinin listesi şu şekildedir:
– Adıyaman Üniversitesi Gözlemevi(Adıyaman)
– Akdeniz Üniversitesi Gözlemevi (Antalya)
– Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi(Ankara)
– Atatürk Üniversitesi ATASAM-DAG (Erzurum)
– Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ulupınar Gözlemevi (Çanakkale)
– Çukurova Üniversitesi UZAYMER (Adana)
– Ege Üniversitesi Gözlemevi (İzmir)
– Erciyes Üniversitesi UZAYBİMER (Kayseri)
– Eskişehir Teknik Üniversitesi Yunus Emre Gözlemevi (Eskişehir)
– İnönü Üniversitesi Gözlemevi (Malatya)
– İstanbul Üniversitesi Gözlemevi (İstanbul)
– Ondokuz Mayıs Üniversitesi Gözlemevi ( Samsun)
– Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gözlemevi (Ankara)
– TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (Antalya)
TÜBİTAK ULUSAL GÖZLEMEVİ (TUG)
1997 yılında hizmete başlayan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi, Antalya Saklıkent’te Beydağlar ı’nın zirvesinde, deniz seviyesinden yaklaşık 2500m yükseklikte kurulmuştur. Kurulumu ve gelişimi TÜBİTAK’ın desteği ve gökbilimcilerin birlikte hareket etmesiyle gerçekleşmiştir. TUG, gökbilimcilere çok büyük bir adım olmuştur, araştırmacıların bilimsel ve teknik deneyim kazandığı önemli bir merkez olmuştur. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi ’nin kurulması, bilimsel gelişmelerin ilerlemesini sağlamış ve de üniversitelerde gözlemevlerinin kurulmasında büyük bir rol model olmuştur. Ayrıca gökbilimciler burada yaptıkları gözlemlerle önemli keşifler yapmışlardır. Bir gökada kümesi keşfi ve dev bir yıldız etrafında Jüpiter benzeri ötegezegen keşfi örnek verilebilir.
