Zaman zaman bir olayı yanlış hatırladığınız oluyor mu? Peki bunun neden olabileceğini biliyor musunuz?
Sahte anılar, bir olayın yanlış veya çarpıtılmış bir şekilde anımsanmasıdır. Bazı sahte anılar tamamen insan zihninin bir ürünü olabilirken, bazıları ise anılardaki ayrıntıların yanlış hatırlanmasıyla ortaya çıkabiliyor.
İnsanlar genellikle hafızayı, olan her şeyi kusursuz bir doğruluk ve netlikle belgeleyen ve saklayan bir kamera gibi düşünürler. Gerçekte ise bellek yanılgıya çok meyillidir. İnsanlar anılarının doğruluğuna tamamen güvenebilirler ancak bu güven anılarının doğru olduğunu garanti etmez.
Sahte anılara; kapıyı kilitlediğinizi yanlış hatırlamak gibi oldukça sıradan yanılgılardan, tanık olduğunuz bir kazanın ayrıntılarını yanlış hatırlamak gibi çok daha ciddi olanlara kadar çokça örnek verilebilir.
Sahte anılar; yanlış hatırlamak, unutmak gibi basit bir hatalardan farklıdır. Hepimiz hafızamızın yanılabileceğimize meyilli olsak da, insanlar sahte anıları hatırlarken bunların kesin olduğuna inanırlar. Yani bir olayı unutmak ya da karıştırmaktan çok zihnin yeni bir anı üretmesi durumu sahte anı olarak adlandırılıyor.
Yanlış bilgilendirme, sahte anıları oluşturan nedenlerden biri. Hafıza konusunda araştırmalar yapan psikolog Elizabeth Loftus, telkin yoluyla sahte anıların oluşturulabileceğini yaptığı deneyle göstermiştir. Bu deneyde, katılımcılara bir araba kazası gösterilmiştir. Bir grup katılımcıya “arabalar parçalanmadan (smash into) önce hızları neydi?” diye sorulurken başka bir gruba “arabalar çarpışmadan (hit) önce hızları neydi?” diye sorulmuş. Bir hafta sonra çağrıldıklarında ilk sorunun sorulduğu katılımcıların öyle olmamasına rağmen kırık camlar olduğunu hatırlamaya daha çok eğilimli olduğu gözlemlenmiş.
Loftus, anıların yaşandığı tarihten uzun zaman geçtikten sonra sahte anıların ortaya çıktığını söylüyor. Anılar tazeyken insanlar yanlış bilgilendirmeden etkilenmiyorlar. Ancak aradan uzun zaman geçtikten anılar bozulmaya açık hâle geliyor.
Her ne kadar hafızamızın bizi yanıltabileceğini bilsek de, sahte anıların hayatımızda ne kadar çok olduğunun farkında değiliz. Çoğu sahte anı önemsiz olsa da bazen ciddi sonuçlara yol açabiliyorlar. Özellikle bir soruşturmada tanığın hatırladıklarının sahte anı olması yargılamanın seyrini değiştirebilir ve mağduriyetlere neden olabilir.
Herkesin sahte anıları vardır. İnanması güç olsa da anılarımız düşündüğümüz kadar güvenilir değildir ve sahte anılar zihnimizde oldukça kolay bir şekilde oluşabilir.
Hazırlayan: Batuhan Düzgün
