Gruplar ve sınıflar, sınırlı kaynaklar için rekabet halinde olunduğunda çatışma kaçınılmazdır. Peki ya iş birliği hangi koşullarda gelişir? Ünlü Türk Psikolog Muzaffer Şerif’in Robbers Cave deneyi ile desteklenen sosyal kimlik kuramını yazımızda derledik.
Sınırlı kaynaklar ve kıtlık, tüm dünya tarihinde sınıf çatışmalarının başlıca aktörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çatışma, küreselleşen ve nüfusu günden güne artan tüm dünya toplumlarında kaçınılmaz olacaktır. Sosyal psikolog olan Muzaffer Şerif sosyal psikolojinin önemli kurucuları olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyal Yargı Kuramı ve Gerçekçi Çatışma Teorilerinin geliştirilmesine önemli katkılar sunmuştur.
Bu katkılarında en öne çıkan çalışması ise; Robbers Cave deneyidir. Şerif’in deneydeki amacı sınırlı kaynak koşulları altında sınıfların çatışma eğilimini gözlemlemektir. Aynı zamanda çalışmasını, bir saha çalışması olarak geliştirmiş olması oldukça önemli bir sosyal gerçekliği ortaya koymuştur. Deneyde katılımcılar, 11 yaşındaki erkek çocuklardan oluşturulmuştur. Çocukların hepsi beyaz orta sınıf geçmişinden seçilmiştir. 22 çocuk gruplar arasındaki çatışma ve iş birliğini inceleyebilme perspektifi üzerine gruplara ayrılmıştır. Gruplar rastgele oluşturulmuştur ancak oluşturulurken grupların fiziksel, zihinsel ve sosyal yeteneklerini dengelemeye özen gösterilmiştir. Saha alanı ise Oklahoma Devlet Park’ı olarak belirlenmiştir. Çocuklar Devlet Parkı’nda uzak bir bölgede yaz kampına gönderilmiştir. Çalışma 3 aşamada sürdürülmüştür:
1.Aşama (5-6 gün)
İlk aşamada gruplar diğer grubun varlığından haberdar değildir ve gruplar kampta birbirinden ayrı tutulmuştur. Böylelikle gruplar kendi içinde ortak hedefler doğrultusunda hareket etmeye teşvik edilmiştir. Öncelikle grup üyeleri birbirlerini tanımıştır. Zamanla grup içinde liderlik ve yapı oluşmuştur. Hafta boyunca çocuklar grupları ile yürüyüş, yüzme gibi çeşitli sosyal aktiviteler yapmışlardır. Gruplarda hızla normlar oluşturulmuş, hatta kendilerine isim bile seçerek gruplarını gömlek ve bayraklarla temsil etmişlerdir. Sadece 5-6 gün gibi kısa bir süreçte kuvvetli bir gruplaşma eğilimi gösterdikleri daha ilk aşamada çalışmanın sonuçları için ipucu niteliğinde değil midir?
2.Aşama (4-5 gün)
Bu aşamada oluşturulan gruplar birbirleriyle temasa geçirilmiştir. Çeşitli oyun ve yarışlarda rekabet halinde yarışmaya başlamışlardır. Şerif’in bu aşamada amacı gruplar arasındaki sürtüşmenin gözlemlenebileceği zemini hazırlamaktır. Bunun için bir yarışma düzenlemiştir. Takım puanına kazanan grup için bir kupa, madalya ve çok bıçaklı cep bıçağı gibi bireysel ödüller verilirken, kaybedenlere teselli ödülleri verilmemiştir. Bununla birlikte daha da tetikleyici koşullar tasarlanmıştır. Örneğin; Bir grup pikniğe gitmekte gecikirken geldiklerinde diğer grup yiyeceklerini yemiş olmaları gibi. Oluşturulan bu rekabet ortamında ilk tepkiler sözlü olarak ifade edilirken daha sonrasında bir grubun diğer grubun bayrağını yakmasına kadar ilerlemiştir. Hatta bununla da kalmamış, gruplardan biri diğer grubun kulübesini yağmalamıştır. Yani çatışma artık gözler önündedir.
3. Aşama (6-7 gün)
Bu aşamada, gruplar arasındaki düşmanlığı azaltmanın yollarını denenmiştir. Diğer bir deyişle, bu aşama için çatışmanın çözümü aşaması olarak nitelendirilmiştir. Gruplara çeşitli etkinliklerle uzlaşma fırsatı sunulmuştur. Ancak tüm bu denemelerin gerginliği azaltmadığı gözlemlenmiştir. Başka bir yöntem tasarlanarak, kamptaki ortak su kaynağı kesintiye uğratılmıştır. Grupların kuvvetli bir iş birliği oluşturarak birlikte hareket etmeye ve çözüm önerileri geliştirmeye çalıştıkları gözlemlenmiştir. Bu yöntemden de anlaşıldı ki, hedeflerin ortak arayışı, gruplar arası çatışmayı azaltmaktadır.
Deney Bizlere Neyi İfade Ediyor?
Robbers Cave çalışması gerçekten de grup çatışması teorilerini büyük ölçüde önemli kanıtlarla desteklemiştir. Unutmayalım ki, bu çalışmaya katılan çocukların hiçbiri sokak çetesi üyeleri değildi. Aksine iyi seçilmiş ortak kültür geçmişine sahip aile çocuklarıydı. Buna rağmen, gruplaşma gruplaşma psikolojisi etkisinde ilk etapta şiddetli bir çatışma eğilimi gösterdiler. Bu çalışma kesinlikle şunu ortaya koymaktadır; Gruplar arasındaki çatışmalar, önyargılı tutumları ve ayrımcı davranışları tetiklemektedir.
Hazırlayan: Dilanur Akbaba
