Yeni bir araştırma bize eşlik eden insanların tercihlerinden etkilendiğimizi ortaya koydu.
Arkadaşınız ile buluşacağınız kafeye doğru yola çıkıyorsunuz ve daha sağlıklı beslenme konusunda verdiğiniz kararlara bağlı kalacağınızdan oldukça eminsiniz. Fakat işler sandığınız gibi gitmiyor- hayır, bu iradenizin zayıflığından değil, arkadaşınıza duyduğunuz yoğun empatiden kaynaklanıyor.
Arkadaşınız önce davranıyor ve oldukça yüksek kalorili bir içecek sipariş ediyor. Siz ise düşük kalori bir içecek sipariş edecek olursanız arkadaşınızın kendisini kötü hissetmesine sebep olacağınız düşüncesiyle sıkışıp kalıyorsunuz!
Bu davranışın bir ismi var: altruistic indulgence. – Bu terimin henüz bilinen bir Türkçe karşılığı olmasa da bu yazı boyunca “özgecil anlayış gösterme” olarak çevirmeyi tercih ettim. Sağlıklı yiyecekler içeren diyet programlarımızdan yaptığınız küçük kaçamaklar için bahane olarak kullanabileceğimiz bu terim ilk defa Social Influence adındaki bir dergide yayınlandı.
Youjae Yi tarafından yürütülen araştırma ilk olarak Seoul Ulusal Üniversitesindeki bir kafede gerçekleştirildi. Verilen 649 siparişin fişini toplayan araştırmacılar müşterilerin kahve siparişlerini düşük ve yüksek kalorili olarak ele aldılar.
Yanlarında eşlik edecek biri olmayan yalnız müşterilerin; yarısının düşük kalorili, yarısının ise yüksek kalorili kahve siparişi verdiği görüldü.
Buna benzer bir şekilde, çift olarak gelen fakat ilk siparişi veren müşterilerin yarısının tercihi düşük kalorili kahveden yana olurken, diğer yarısının ise yüksek kalorili kahveden yanaydı.
Buna oldukça zıt bir şekilde kafeye çift olarak gelen ve ikinci olarak sipariş veren müşteriler, eğer verilen ilk sipariş yüksek kalorili bir kahve ise, yüzde seksen oranında yüksek kalorili bir kahve siparişi veriyordu. (Eğer ilk müşterinin tercihi düşük kalorili kahveden yana olursa, ikinci müşterinin düşük kalorili kahve seçme olasılığı yüzde altmış oluyordu ki bu durum kafeye yalnız gelen müşterilerin 50/50 istatistiğinden çok da farklı değil.)
Farklı bir açıdan bakarsak, çift olarak gelen müşterilerde ilk siparişi veren kişi yüksek kalorili bir kahve tercihinde bulunursa ikinci kişinin yüksek kalorili bir kahve tercih etme olasılığı yüzde otuz üç artıyorken, eğer ilk müşterinin tercihi düşük kalorili kahveden yana ise ikinci müşterinin düşük kalorili kahve seçme olasılığı yüzde sekiz artıyordu.
Araştırmacılar sağlığa zararlı, yüksek kalorili seçimler yapma davranışının düşük kalorili seçimler yapma davranışına kıyasla çok daha güçlü bir şekilde kopyalandığını söylüyorlar. Buna psikolojide modelleme davranışı deniyor. Diğer bir deyişle yüksek kalorili içecek tercihinin modellenmesi düşük kalorili içeceklerin tercihinin modellenmesinden çok daha yüksekti. Araştırmacılar bu bulguların “eşlik ettiğimiz kişi yüksek kalorili bir içecek sipariş ettiğinde kendini kötü hissetmesin diye bizim de yüksek kalorili siparişler verdiğimizi” öne süren hipotezle de uyum içerisinde olduğunu söylüyorlar.
Bu hipotezi test etmek isteyen Yi ve ekibi ABD’de yaşayan 174 kadına çevrimiçi bir anket uyguladılar. Bu ankette katılımcılardan bir arkadaşı veya bir rakibi ile burger restoranında buluşacaklarını, ilk siparişi karşısındaki kişinin vereceğini hayal etmeleri istendi. Bu hayali senaryoda ilk siparişi veren kişi yüksek ve düşük kalorili olan burgerlerden yüksek kalorili olanı seçiyordu. Katılımcılara daha sonrasında bu senaryo gerçek olsaydı hangi burgeri seçecekleri soruldu.
Araştırmacılar eğer hipotezleri doğru ise ve “özgecil anlayış gösterme” diye bir davranış var ise arkadaşları ile restorana gideceğini hayal eden katılımcıların sağlıksız ve yüksek kalorili burgeri seçme olasılıkları yüksek olacaktı.
Arkadaşı ile restorana gideceğini hayal eden katılımcıların yüzde 51’i yüksek kalorili burgeri seçerken, rakipleri ile restorana gideceğini hayal eden katılımcıların yüzde 29’u yüksek kalorili burgeri seçiyordu. Araştırmacılar daha sonrasında katılımcılara seçimlerini etkileyen nedenler hakkında bazı sorular sordular – arkadaşı tarafından beğenilmek ve kabul görmek mi istiyordu? Arkadaşı ile restorana gittiğini hayal eden ve yüksek kalorili sağlıksız hamburgeri seçen katılımcıların büyük bir çoğunluğunun kabul görmekten ziyade arkadaşının duygularını düşünerek hareket ettiği ortaya çıktı.
Yi ve ekibi bu alanda yapılacak yeni çalışmaların birçok farklı parametre ile oynayarak mevcut senaryoları zenginleştirmesini önerirken, katılımcıların eşlik ettikleri ya da edecekleri partnerlerin kilo durumun dahi katılımcıların verdikleri kararları değiştirebileceğini ekliyorlar.
Hazırlayan: Sıla Özeren
