James Webb Uzay Teleskobu (JWST) sadece iki yıl önce yörüngeye fırlatıldı, ancak şimdiden Evrenin erken dönemlerine bakışımızı yeniden tanımlamaya başladı.
Patlamış bir yıldız ya da süpernova olan Cas A’nın genişleyen enkaz kabukları. Ana halka yaklaşık 15 ışık yılı genişliğindedir.
Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegen olan Jüpiter, kızılötesi ışıkta görüntülenmiştir. En parlak özellikler en yüksek irtifalarda konvektif fırtına bulutlarının tepelerinde.
Kızılötesi gözlemevi, yeteneklerini gerçekten zorlamadan, yıldız galaksilerini 13,5 milyar yıl öncesine kadar oldukları gibi göstermek için kozmosun derinliklerine bakıyor.
Bunların birçoğu, 13,8 milyar yıl önce meydana gelen Büyük Patlama’dan bu kadar kısa bir süre sonra birçok bilim insanının düşündüğünden daha parlak, daha büyük ve daha olgun.
Prof Gillian Wright “Kesinlikle bulanık yıldız lekeleri göreceğimizi düşünüyorduk. Ama aynı zamanda mükemmel spiral kollara sahip tamamen oluşmuş galaksiler de görüyoruz.” diyor.
İngiltere Astronomi Teknoloji Merkezi Direktörü “Teorisyenler hali hazırda evrenin bu kadar erken dönemlerinde bu olgun yapıların nasıl oluştuğu üzerinde çalışıyorlar. Bu anlamda Webb bilimsel düşünceyi gerçekten değiştiriyor.” diyor.
Girdap Gökadası gece gökyüzünde sadece bir dürbünle bile görülebilir. Burada, şimdiye kadar fırlatılan en güçlü uzay teleskobu, karmaşık spiral kolları incelemek için inanılmaz yeteneklerini kullanıyor.
Chameleon I moleküler bulutu Dünya’dan yaklaşık 630 ışık yılı uzaklıktadır. Webb burada, yaklaşık -260C’ye kadar düşen sıcaklıklarda, daha önce gözlemlenmemiş buz taneleri tespit etti.
Webb galaksimizin merkezine, süper kütleli bir kara deliğin bulunduğu yerin yakınına bakıyor. Uzayın bu bölgesi, sol ortadaki parlak pembe özelliğin içinde doğmakta olan birçoğu da dahil olmak üzere on binlerce yıldız içeriyor. Camgöbeği rengi uyarılmış hidrojen gazını vurguluyor.
Şaşırtıcı olan sadece bu erken galaksilerin yıldızlarını oluşturma verimliliği değil, aynı zamanda merkezi kara deliklerinin büyüklüğü de bir mucizedir.
Samanyolu’nun çekirdeğinde Güneş’in dört milyon katı kütleye sahip bir canavar var. Bir teoriye göre bu tür devler, patlayan yıldızların ya da süpernovaların kalıntıları olarak ortaya çıkan çok sayıda küçük deliğin zamanla birikmesiyle oluşuyor.
Edinburgh Üniversitesi’nden Dr. Adam Carnall, “Ancak JWST’den elde edilen ilk kanıtlar, bu erken devlerin bazılarının yıldız aşamasını tamamen atlamış olabileceği yönünde” dedi.
“Evrenin erken dönemlerindeki devasa gaz bulutlarının şiddetli bir şekilde çökmüş ve doğrudan kara delik olmaya devam etmiş olabileceği bir senaryo var.”
Yaklaşık 500 milyon yıl önce meydana geldiği tahmin edilen bir olayda, iki galaksi birbirine çarptığında ortaya çıkan şey budur. Çarpışma yeni yıldızların oluşumuna neden olur ve bu yıldızlar da etraflarındaki gaz ve tozu aydınlatır.
İlk kez 1054 yılında Çinli astronomlar tarafından kaydedilen ünlü süpernova kalıntısı. Dünya’dan yaklaşık 6.500 ışık yılı uzaklıkta, Boğa takımyıldızında yer alıyor.
James Webb 2021 Noel’inde fırlatıldığında, önünde 10 yıllık bir operasyon süresi olabileceği düşünülüyordu. Teleskobun Dünya’dan 1,5 milyon km uzaklıktaki istasyonunu korumak için kendi yakıtına ihtiyacı var. Ancak bir Ariane roketiyle yörüngeye yapılan uçuş o kadar isabetliydi ki, şimdi daha uzun olmasa da 20 yıllık bir ömür için yakıt rezervine sahip olduğu tahmin ediliyor.
Bu da gökbilimcilerin gözlemlerini aceleye getirmek yerine teleskobun çalışmalarına daha stratejik bir yaklaşım getirebilecekleri anlamına geliyor. ABD uzay ajansı Nasa’da Webb’in program bilimcisi olarak görev yapan Dr. Eric Smith, “Kremanın kaymağını yiyeceğimizi düşünüyorduk; artık bunu yapmamıza gerek yok” dedi.
Hızlanacağı kesin olan bir faaliyet de “derin alanlar” oluşturma pratiğidir. Bunlar, teleskobun en soluk ve en uzak galaksilerden gelen ışığın izini sürmesini sağlayacak belirli gökyüzü parçalarına uzun bakışlardır. Webb’in ilk galaksileri ve hatta muhtemelen Evren’de parlayan ilk yıldızlardan bazılarını bu şekilde tespit etmesi muhtemeldir.
Ünlü halkalı gezegen bu görüntüde Webb’e oldukça karanlık görünüyor çünkü gezegendeki metan kızılötesi ışığı güçlü bir şekilde emiyor. Satürn’ün üç uydusu solda görülüyor.
En fazla 50.000 yaşında olan bir bebek yıldız, her iki kutbundan da moleküler hidrojeni pembe renkte aydınlatan enerjik jetler fırlatıyor. Tüm yapı 1,6 ışık yılı genişliğindedir.
Hubble teleskobu, kozmosun sadece tek bir köşesine bakarak günlerce zaman harcamasıyla ünlüdür. Hertfordshire Üniversitesi’nden Dr. Emma Curtis-Lake, “Hubble’ın kullandığı yüzlerce saatlik pozlamaya ihtiyacımız olacağını sanmıyorum, ancak birden fazla derin alana ihtiyacımız olacağını düşünüyorum.” dedi.
“JWST ile zaten oldukça uzun pozlamalar yaptık ve oldukça fazla varyasyon görüyoruz. Dolayısıyla, her şeyi ufacık bir alana sığdıramayız çünkü süper heyecan verici bir şey bulacağımızın garantisi yok.”
Jades olarak da bilinen JWST Advanced Deep Extragalactic Survey, Büyük Patlama’dan sadece 325 milyon yıl sonra gözlemlenen JADES-GS-z13-0 adlı en erken teyit edilmiş galaksiye sahiptir.
Parlak yıldız kümeleri arasında gaz ve toz iplikçikleri akıyor. Webb bu görüntüde en düşük kütleli kahverengi cüceyi ya da “başarısız yıldızı” buldu. Jüpiter’in yaklaşık üç ila dört katı kütleye sahip bir nesne.
Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nden Dr. Massimo Stiavelli, ilkel, Büyük Patlama’dan ortaya çıkan orijinal kimyanın imzasını taşıyan; kozmik tarihte ancak daha sonra oluşan elementlerle kirlenmemiş bir yıldız tespit etmeyi hayal ediyor.
Webb görev ofisi başkanı “Onları patladıklarında süpernova olarak görmemiz gerekecek. Bunu başarmak için, patlamadan önce ve hemen sonra onları yakalamak için her yıl aynı bölgelere bakmaya başlamamız gerekiyor. Bunlar son derece nadir olacak ve çok şanslı olmamız gerekecek.” dedi.
Bugüne kadar gözlemlenen en uzak tek yıldızın adı Earendel. James Webb, ışığının bize ulaşmasının 12,9 milyar yıl sürdüğünü doğruladı. Işığı, ön plandaki galaksilerin kütleçekimi tarafından artırılmıştır.
Ünlü yıldız oluşum bölgesi çıplak gözle gökyüzünde bir leke olarak görülebilir. Işık hızında hareket eden bir uzay gemisinin bu Webb manzarasını kat etmesi dört yıldan biraz fazla zaman alacaktır.
Evrenin en uzak noktalarından kendi Güneş Sistemimizdeki tanıdık nesnelere kadar bu sayfadaki James Webb fotoğraflarının olağanüstü koleksiyonuna hayran kalacaksınız.
Görüntülemenin aslında teleskobun en büyük iş yükü olmadığını düşünmek şaşırtıcı.
Zamanının %70’inden fazlasını spektroskopi yaparak geçiriyor. Bu, nesnelerden gelen ışığı örneklemek ve onu “gökkuşağı” renklerine ayırmaktır. İncelenen hedeflerin kimyası, sıcaklığı, yoğunluğu ve hızı hakkında önemli bilgileri bu şekilde elde edersiniz.
Dr Smith “Webb’i ara sıra güzel fotoğraflar çeken dev bir spektrograf olarak düşünebilirsiniz” diye espri yaptı.
Bu bulut kompleksi sadece 400 ışık yılı uzaklığıyla Dünya’ya en yakın yıldız oluşum bölgesidir. Beyaz boşluğu aydınlatan yıldız sadece birkaç milyon yaşında.
Kaynak: Amos, J. (2024, January 1). Amazing images from James Webb telescope, two years after launch. BBC.
